CPB en SCP: ‘Gratis opvang weinig effect op arbeidsparticipatie’

Het kabinetsplan voor (bijna) gratis kinderopvang leidt er nauwelijks toe dat ouders meer gaan werken en komt ook de ontwikkeling van kinderen niet ten goede. Bovendien is de kans groot dat het plan op korte termijn een ongunstig effect heeft op de kwaliteit van de kinderopvang en de toegankelijkheid ervan voor gezinnen met een laag inkomen. Voor hen kan kinderopvang juist duurder worden, met risico’s voor de ontwikkeling van kinderen en kansengelijkheid.

Dat blijkt uit onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Zij vinden de kosten van het kabinetsplan (circa 2,5 miljard euro) weggegooid geld. Gezien het beperkte rendement van de investering en de maatschappelijke risico’s concluderen de planbureaus dat het verstandig is om het plan te heroverwegen. Het kabinet zou daarbij vooral moeten kijken naar de effecten op de ontwikkeling van kinderen en het bevorderen van kansengelijkheid.

Het kabinet wil de vergoeding voor kinderopvang loskoppelen van de inkomens van ouders. De kinderopvangtoeslag zou moeten verdwijnen en in plaats daarvan zou 96 procent van de maximum-uurprijs moeten worden vergoed. Het geld zou direct naar de kinderopvangorganisaties moeten gaan. De vergoeding gaat gelden voor alle kinderen tussen 0 en 12 jaar van werkende ouders, ook voor de buitenschoolse opvang. Het plan was om het nieuwe systeem in 2025 in te voeren, maar dat bleek niet haalbaar. Nu wordt aangestuurd op invoering in 2027.

Het CPB en het SCP stellen nu dat het idee dat de stelselwijziging goed zou zijn voor de ontwikkeling van kinderen en hun kansengelijkheid niet waar te maken is. Bovendien is het maar zeer de vraag of de arbeidsparticipatie van ouders (in de praktijk met name moeders) erdoor kan toenemen. Volgens de onderzoekers zal het positief effect hierop maar 0,2 procent zijn, terwijl de hele operatie € 2,5 miljard zou kosten.

Verder verwachten de onderzoekers een sterk toenemende vraag naar kinderopvang. Iets wat de sector kinderopvang niet kan bijbenen. ‘Op de korte termijn zal dit leiden tot prijsstijgingen, wachtlijsten en vermindering van de kwaliteit van de opvang. Vooral ouders met lage inkomens en hun kinderen worden hiervan de dupe: zij zullen meer moeten gaan betalen dan in het huidige systeem. Dit heeft negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen en de kansengelijkheid in ons land’, schrijven de onderzoekers.

De onderzoekers adviseren het kabinet om de stelselherziening te heroverwegen. Minister van Gennip buigt zich daar na de zomer van 2023 over, ze heeft de CPB/SCP-notities naar de Tweede Kamer gestuurd, samen met eerdere onderzoeken van het Waarborgfonds & Kenniscentrum Kinderopvang en onderzoeken van DUO, Toeslagen, SVB en UWV. In al deze analyses is gekeken naar de mogelijke effecten van de stelselherziening voor onder meer de administratie van ouders, arbeidsparticipatie, kansengelijkheid en de uitvoering.